Hoe vroeger je start met executieve functies, hoe groter de impact

“Ik zie het belang van executieve functies en reflecteren wel, maar in mijn drukke klas is daar gewoon geen tijd voor.” Die verzuchting horen experten zoals Joke Grimmonprez, praktijklector aan Odisee Hogeschool en vormingscoach voor kleuterleerkrachten, maar al te vaak. En toch… net in die drukke klasgroepen liggen enorme kansen om kleuters sterker te maken in zelfsturing. Met de allereerste leeroplossing rond executieve functies biedt Plantyn nu een praktisch en haalbaar antwoord.

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies zijn de 'regelknoppen' in onze hersenen die zorgen voor zelfsturing: het vermogen om gedrag, gedachten en emoties te sturen in functie van een doel. In de kleuterklas focussen we op de drie basisfuncties:

• Impulscontrole: kunnen wachten op je beurt, niet meteen roepen of afgeleid zijn.

• Werkgeheugen: inzien dat er een ‘rode draad’ is doorheen de dag: wat heb ik al gedaan, wat moet ik nog doen

• Cognitieve flexibiliteit: schakelen tussen situaties, omgaan met onverwachte veranderingen.

Daarbij komt nog emotieregulatie: leren omgaan met gevoelens en ze gepast uiten. Al deze vaardigheden zijn cruciaal voor sociaal gedrag én voor schoolsucces, van rekenen tot lezen tot kunnen sparen en een toffe vriendenkring opbouwen.

Waarom executieve functies stimuleren?

Het ontwikkelen van deze functies is een noodzakelijke basis voor leren. Kleuters die zichzelf goed kunnen sturen, zijn aandachtiger, veerkrachtiger en kunnen beter omgaan met uitdagingen. Uit onderzoek blijkt dat sterke executieve functies op jonge leeftijd gelinkt zijn aan succes op lange termijn: op school, in relaties, in de job en zelfs financieel. “Belangrijk daarbij is dat ook kleuters die het al goed doen op het vlak van zelfsturing, toch extra worden gestimuleerd. Anders merken we dat ze in het lager onderwijs problemen krijgen met bijvoorbeeld planning”, benadrukt Joke.

“Bij kinderen die veel toxische stress ervaren – bijvoorbeeld omdat ze in armoede opgroeien – wordt de ontwikkeling van EF belemmerd. Net daarom is er vroeg op inzetten cruciaal én impactvol. De executieve functies stimuleren helpt niet alleen elk kind vooruit, maar draagt ook bij aan gelijke onderwijskansen.”

Reflectie als sleutel

Joke Grimmonprez zag in haar klasbezoeken en vormingen steeds opnieuw dezelfde drempels: “Leerkrachten wéten dat het belangrijk is, maar missen tijd, houvast en werkbare leeroplossingen om met executieve functies en reflectie aan de slag te gaan.”

Reflectie – samen met kinderen stilstaan bij wat ze doen en denken – is hierbij een onmisbare hefboom. Kinderen leren dan vragen beantwoorden zoals:

• Wat liep goed?

• Wat was moeilijk?

• Wat kan ik de volgende keer anders doen?

Zo worden kinderen zich bewust van hun gedrag, en leren ze bijsturen. Alleen: hoe breng je dat als leerkracht praktisch binnen in een drukke klas vol beweging en afleiding?

Een primeur: de leeroplossing van Plantyn

Voor het eerst is er nu met ‘KleuterKanjers: executieve functies’ een uitgewerkte, kant-en-klare leeroplossing voor kleuteronderwijs rond executieve functies, ontwikkeld door Plantyn, met Joke Grimmonprez als co-auteur en nalezer. Wat het bijzonder maakt, is de focus op reflecteren vóór, tijdens en na de activiteit. 

De leeroplossing bestaat uit drie bouwstenen:

1. Activiteitenfiches: herkenbare kleuteractiviteiten in de verschillende klashoeken, gekoppeld aan concrete EF-doelen.

2. Interactietechnieken: tien krachtige technieken (zoals “Stop – Denk – Doe” of werken met zintuigkaartjes) die kinderen leren denken voor ze doen.

3. Organisatievormen: slimme werkvormen die rust en structuur in de klas brengen, zoals “zoemsessies” of duidelijke dagplanningen.

Een andere kijk op klasmanagement

“Werk je bewust aan EF, dan wordt je klas rustiger en werkbaarder en creëer je tijd voor een echte kindgerichte aanpak,” benadrukt Joke. ‘KleuterKanjers: executieve functies’ is onmiddellijk inzetbaar dankzij de praktische handleiding, speldoos en verwijzingen naar onderbouwde theorie (onder andere uit het boek "Groeien in executieve functies. Hoe? Zo!" van Catherine Malfait en “Kleuters laten groeien in executieve functies. Hoe? Zo!” van Sanne Feryn).